|
پانزدهمین اجلاس سران بریکس از
۲۲
تا ۲۴
اوت
۲۰۲۳ (۳۱
مرداد تا
۲
شهریور) در مرکز همایش های ”سندتون“ شهر ژوهانسبورگ، پایتخت آفریقای
جنوبی برگزار شد.
در این نشست، که اداره آن به عهدهٔ سیریل رامافوسا،
رئیس‌جمهور آفریقای جنوبی و رئیس نوبتی بریکس بود، رهبران کشورهای
شرکت‌کننده دربارهٔ راه‌های بهبود مبادله بین کشورهای عضو گفت‌وگو
کردند و بر هدف خود برای ایجاد نظم نوین اقتصادی و تجاری تأکید کردند.
دستور کار بحث‌های نشست اخیر گروه کشورهای بریکس در
ژوهانسبورگ از جمله شامل سازمان‌دهی مستقل، توسعه راه‌های مبادلات
مالی- بانکی مستقل، تلاش در راه کاهش وابستگی به دلار، افزایش تعداد
کشورهای عضو، و ضرورت تعامل با سازمان ملل متحد بود.
این نشست پنج اولویت کلیدی در عرصهٔ اقتصادی را برای
سال 2023 مورد توجه قرار داد: پرداختن به مسئلهٔ تغییرات زیان‌بار
آب‌وهوایی، اصلاح آموزش و توسعه مهارت‌ها، استفاده از اهرم آفریقا،
منطقه آزاد تجارت قاره‌یی، ترویج بهبود اوضاع اقتصادی در دورهٔ پس از
همه‌گیری کرونا، و تقویت همکاری جهانی.
بریکس
(BRICS)،
نام این گروه‌بندی چندملیتی، در واقع از حروف اول نام پنج کشور
تشکیل‌دهندهٔ اصلی آن ساخته شده است. بریکس سابقه‌ای بیش از دو دهه
دارد، اما در نشست اخیر، پیوستن شش عضو دیگر به آن تصویب شد که رخدادی
مهم است.
جیم اونیل، اقتصاددان انگلیسی، عبارت “بریکس” را نخستین
بار در مقاله‌ای در نشریهٔ اقتصادی گلدمن ساکس در سال
۲۰۰۱
به کار برد. در آن مقاله، با عنوان “جهان به بریکس‌های اقتصادی بهتری
نیاز دارد”، چشم‌انداز چهار اقتصاد در حال ظهور- برزیل، روسیه، هند، و
چین- بررسی شد. چندی نگذشت که “بریکس” به واژه‌ای رایج در نوشته‌های و
اظهارات روزنامه‌نگاران، کارشناسان، و سیاستمداران جهان تبدیل شد. در
واقع، “بریکس” بیانگر ویژگی اصلی فعالیت‌هایی برای توسعهٔ قطبی تازه در
ژئوپلیتیک جهان با تمرکز بر منافع و مصالح کشورهای «جنوب جهانی» شد.
پانزدهمین
گردهمایی کشورهای عضو گروه بریکس (و کشورهای مهمان) در ژوهانسبورگ در
هفتهٔ گذشته به‌دقت و از زوایای متفاوت مورد توجه رسانه‌های جهان قرار
گرفت. بسیاری از رسانه‌ها نیز بر این واقعیت از پیش روشن تمرکز کردند
که ولادیمیر پوتین در آن همایش شرکت حضوری نداشت. شرکت نکردن پوتین در
این همایش از مدت‌ها قبل با دولت آفریقای جنوبی هماهنگ شده بود، زیرا
به دلیل صدور حکم بین‌المللی بازداشت پوتین، حضور رئیس‌جمهور روسیه در
ژوهانسبورگ می‌توانست کنفرانس از مرکز توجه خارج کند و حتی فشار بیشتری
به آفریقای جنوبی وارد شود.
با این همه، برخی از رسانه‌ها به نتایج احتمالی همایش
گروه بریکس به این موضوع پرداختند که برگزاری این نشست چه اثری بر
توافق‌های تجاری و گروه‌بندی‌های بین‌المللی دیگر مانند گروه۷
و گروه۲۰
ممکن است داشته باشد. آیا کشورهای عضو بریکس یک بلوک تجاری تشکیل
خواهند داد؟ قدرت اقتصادی‌شان را چگونه تقویت خواهند کرد؟ آیا ایجاد
این گروه قدرت چین را در سطح بین‌المللی گسترش خواهد داد؟ و اینکه چه
کشورهایی ممکن است به این گروه بپیوندند؟
یکی از تصمیم‌های این نشست تصویب پیوستن 6 کشور ایران،
مصر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، آرژانتین، و اتیوپی به جمع
گروه بریکس بود، در حالی که اندونزی، اقتصادی نوظهور با جمعیتی چشمگیر
در آسیا، در این فهرست غایب بود. اینکه معیار انتخاب آن شش کشور جدید
چه بوده است، هنوز مشخص نیست. آیا حضور سه کشور ایران و عربستان سعودی
و امارات متحده عربی نشان‌دهنده طرحی برای ایجاد یک بازوی قدرتمند
تولید‌کنندهٔ انرژی است؟ با در نظر گرفتن حضور روسیه صاحب منابع وسیع
نفت و انرژی فسیلی در بریکس و احتمال زیادِ گنجاندن قطر در دعوت‌شدگان
دور آتی، افزودن این سه کشور می‌تواند به معنای تلاش برای تسلط این
گروه بر مهم‌ترین منابع نفت و گاز جهان باشد.
اعضای گروه بریکس کشورهایی گوناگون با دیدگاه‌های سیاسی
و اقتصادی بسیار متفاوت‌اند. برخی خواهان روابط نزدیک‌تر با غرب‌اند و
برخی دیگر می‌خواهند مستقل باشند. برخی نیز می‌خواهند نفوذ این گروه در
جهان را گسترش دهند. در پیامی که وانگ ونتائو، وزیر بازرگانی چین، به
یکی از نشست‌های تجاری همایش ژوهانسبورگ داد، ارائه شد، از قول شی
جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، گفته شد: “در حال حاضر، تغییراتی که در جهان
و در زمان ما رخ می‌دهد به گونه‌ای است که در تاریخ سابقه نداشته است و
در حال قرار دادن جامعهٔ بشری در مقطعی حساس است. سیر تاریخ با
انتخاب‌هایی که ما می‌کنیم شکل خواهد گرفت.” جالب است که شی جین‌پینگ
در همان روز با میزبان نشست، سیریل رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای
جنوبی، دیدار و گفت‌وگو کرده بود.
در همایش اخیر بریکس، لوئیس ایناسیو لولا دا سیلوا،
رئیس‌جمهور برزیل، به موضوع تفاوت نظر و دیدگاه‌ها در بریکس پرداخت و
گفت: “ما نمی‌خواهیم با گروه۷
و گروه۲۰
یا آمریکا رودررویی داشته باشیم. ما فقط می‌خواهیم که خودمان
سازمان‌دهی کنیم.”
دستور کار همایش ژوهانسبورگ همچنین شامل مسئلهٔ وابستگی
به دلار آمریکا در تجارت جهانی بود. پوتین در پیام از پیش ضبط‌شده‌اش
“فرایند برگشت‌ناپذیر دلارزدایی از پیوندهای اقتصادی‌مان” را توصیف کرد
که به گفتهٔ وی “در حال شتاب گرفتن است.”
نمایندگان آفریقای جنوبی در ارتباط با همین موضوع مطرح
کردند که هیچ صحبتی از ایجاد ارز مشترک نیست که پیش از آن، لولا دا
سیلوا آن را به‌مثابه جایگزینی برای وابستگی به دلار مطرح کرده بود.
چگونگی گسترش اعضای بریکس و تعیین معیارهایی برای دادن جواز ورود به
کشورهای دیگر برای پیوستن به این گروه نیز در دستور کار نشست قرار داشت.
گزارش‌ها حاکی از آن است که دولت هند در مورد گسترش
اعضای گروه محتاط بود و در انگیزه‌های چین در این مورد تردید داشت، ولی
گفت که پیش‌داوری نمی‌کند و حاضر است در این باره بحث و گفت‌وگو کند.
لولا دا سیلوا نمی‌خواست نفوذ کنونی گروه را کم‌رنگ کند، اما گفت که
خواهان پیوستن آرژانتین است که یکی از شش کشوری است که قرار است در
آغاز سال آیندهٔ میلادی (اول ژانویه) رسماً به این گروه بپیوندند.
روسیه مشتاق گسترش اعضای گروه است. رامافوسا، رئیس‌جمهور آفریقای
جنوبی، نیز در دیدار با شی حمایتش را از توسعه این گروه ابراز کرد.
چین با ادامهٔ اجرای خط‌مشی “کمربند و جاده” مشغول
گسترش نفوذش است. به‌علاوه، چین خواهان پیوستن به “پیمان تجاری اقیانوس
آرام” یا مشارکت ترانس‌پاسیفیک
(CPTPP)
است که
بریتانیا نیز اخیراً به آن پیوسته است. یادآوری می‌شود که پیمان یا
توافق جامع و مترقی برای مشارکت ترانس‌پاسیفیک توافقی تجاری بین یازده
کشور است: استرالیا، برونئی، کانادا، شیلی، ژاپن، مالزی، مکزیک،
نیوزیلند، پرو، سنگاپور، و ویتنام.
وعده گروه بریکس برای همبستگی با کشورهای در حال توسعه،
و اینکه می‌تواند جایگزین کشورهای غربی شود، بی‌تردید مورد پسند بسیاری
از کشورها قرار خواهد گرفت. در گزارش‌های مختلف در مورد تعداد
درخواست‌های عضویت در این گروه، شمار درخواست‌کنندگان بین
۱۵
تا ۴۰
کشور ذکر شده است. جیم اونیل، اقتصاددان انگلیسی، پیش‌بینی می‌کند که
فهرست این درخواست‌کنندگان ممکن است شامل کشورهایی باشد که بالقوه
می‌توانند بزرگ‌ترین اقتصادهای جهان بشوند. گروه بعدی ممکن است شامل
مصر، نیجریه، ترکیه، مکزیک، پاکستان، بنگلادش، ویتنام، اندونزی، کره
جنوبی، و فیلیپین باشد، یا اینکه شامل مکزیک، اندونزی، نیجریه، و ترکیه
باشد که انواع متفاوتی از اقتصادهای نوظهورند.
در این مراحل اولیه، تصوّر اینکه چنین گروه متنوعی از
کشورها (و متقاضیان) چگونه می‌توانند دربارهٔ موضوع‌های متفاوت- هرچه
باشد- به توافق برسند، دشوار است. اما این بدان معنی نیست که چنین
نخواهد شد.
آیا آمریکا در برابر این تحول محتمل واکنشی نشان خواهد
داد؟ جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، به رسانه‌های آمریکایی
گفت که به نظر او، گروه بریکس رقیب ژئوپلیتیک آمریکا نخواهد شد. آینده
درستی یا نادرستی این پیش‌بینی را نشان خواهد داد.
در تهیهٔ این گزارش از مقالهٔ تونی بِرک (از رهبران چپ
و ترقی‌خواه جنبش سندیکایی بریتانیا) در نشریهٔ مورنینگ استار استفاده
شده است.
به نقل از «نامۀ مردم»، شمارۀ ۱۱۸۹، ۶
شهریور
|
