تالاب در خطر

تالاب انزلی با این که هنوز هم از مهم ترین توقفگاه های پرندگان مهاجر به ایران است، اما روز به روز حجم آب آن کاهش می یابد و زباله ها بخش وسیعی از آن را پوشانده اند. این تالاب در فهرست خطر کنوانسیون رامسر است و اگر زودتر فکری برای آن نشود، از بین خواهد رفت

قوری گل

یکی از زیباترین تالاب های ایران «قوری گل» در استان آذربایجان شرقی است، تالابی که ۳۸ سال پیش با ۱۲۰ هکتار مساحت به ثبت کنوانسیون رامسر درآمد و از سال ۱۳۷۳ به بعد به عنوان منطقه شکار ممنوع از آن حفاظت می شود

ایران، کشور اقلیم های متنوع از اقلیم بسیار سرد تا بسیار گرم و از خیلی مرطوب تا خیلی خشک؛ ایران سرزمین انواع اقلیم هاست. فلات مرتفع ایران که بیش از ۸۰درصد خاک سرزمینی کشور ایران در بر گرفته، به همراه دشت های وسیع سواحل خلیج فارس و دریاهای عمان و مازندران، تنوعی از چشم اندازهای کوهستانی، کوهپایه ای، دشتی، ساحلی و کویری و… را به وجود آورده که در دنیا کم نظیر است. همین ویژگی باعث شده که کشور ایران با وجود قرار گرفتن در کمربند خشک و نیمه خشک جهان، دارای این میکرواقلیم های متنوع باشد و همه نوع اقلیمی در آن یافت شود. تنوع اقلیم، پستی و بلندی های فراوان، وجود ۲دریای وسیع در شمال و جنوب کشور و گسترش وسیع تشکیلات زمین شناسی دوران سوم زمین شناسی که اغلب شور هستند، باعث شده که انواع مختلفی از تالاب ها از جنگل های مانگرو و صخره های مرجانی گرفته تا دریاچه های کوهستانی و آبگیرهای شور کویری در آن شکل بگیرند.

از طرفی ایران در مسیر ۲ کریدور اصلی مهاجرت پرندگان کره زمین قرارگرفته، برای همین اهمیت تالاب های ایران در پشتیبانی نظام طبیعی مهاجرت پرندگان بسیار زیاد است. جالب اینجاست که از ۴۲ نوع تالاب مشخص شده توسط کنوانسیون رامسر در سطح جهان، به جزیک نوع تالاب یعنی تالاب های «تندرا» بقیه در کشور ایران یافت می شوند که تنوع بسیار زیاد تالاب های ایران را نشان می دهد. همچنین تعداد تالاب های ایران به واسطه وسعت کشور بسیار زیاد و محدوده تغییرات ابعاد آنها بسیاروسیع است، به طوری که وسعت آنها بین کمتر از چند هکتار تا بیش از ۵۰۰هزار هکتار در نوسان است.

در میان تالاب های کشور ۸۴تالاب با اهمیت بین المللی شناسایی شده که از بین آنها تا کنون ۲۴ تالاب با مجموع مساحت نزدیک به ۱/۵ میلیون هکتار به عنوان تالاب با اهمیت جهانی به کنوانسیون رامسر معرفی شده و مشمول مقررات این کنوانسیون شده اند. این تالاب ها نقش منابع غذایی کشور را بر عهده دارند و اگر از بین بروند، ضربه سختی به تمام موجودات زنده در این سرزمین وارد خواهد آمد.

حفاظت از تالاب، حفاظت از زندگیتالاب ها آئینه تمام نمای عملکرد ما در حوضه های آبخیز است. حوضه آبخیز می تواند دربرگیرنده دریا، دریاچه، باتلاق، رود و … باشد، یعنی محوطه، ناحیه یا بخش مشخص و ممتاز شده ای از زمین که آب ها در آنجا به پست ترین مکان موجود در پهنه آن جریان یابد. برای همین است که واقع شدن تالاب ها در خط القعر حوضه های آبخیز باعث شده هرگونه عملکرد مثبت یا منفی، اثر خود را روی تالاب ها بگذارد.

تنوع فعالیت های انسانی در حوضه های آبخیز به قدری زیاد و از نظر تأثیر گذاری پیچیده است که شاید نتوان با شفافیت، سهم هرکدام را در سرنوشت تالاب مشخص کرد. این فعالیت ها، هم در بخش دولتی و هم در بخش غیردولتی جریان دارد و علاوه بر وابسته بودن به برنامه های توسعه دولت؛ به سایر عوامل مثل مناسبات اجتماعی، وضعیت اقتصادی مردم، ویژگی های فرهنگی و حتی سیاسی بستگی دارد. اگر در این میان، حکمفرمایی خشکسالی و کمبود آب که پدیده ای رایج در فلات ایران است را هم در نظر بگیریم، معادله مدیریت تالاب ها پیچیده تر می شود.

درحال حاضر تالاب های کشور از بعضی مشکلات و تنش های محیطی رنج می برند که دربعضی موارد حتی کارکردهای اصلی آنها که حمایت از تنوع زیستی است هم خدشه دار می شود و این موضوع، خسارت بزرگ مادی و معنوی به کشور وارد می کند. براساس مطالعات بانک جهانی که در سال ۲۰۰۲ میلادی در بسیاری از کشورها از جمله ایران انجام داده است، هزینه خسارت ناشی از تخریب تالاب ها برابر با ۳۵۰میلیون دلار آمریکا (معادل ۲هزار و ۸۰۰میلیارد ریال) بوده است. عمده ترین تهدیدات تالاب ها درحال حاضر را می توان به این ترتیب معرفی کرد: اول کم آبی تالاب ها که ناشی از برداشت های غیرمجاز از منابع آب بالا دست است. مسأله دیگر، اجرای طرح های توسعه ای و زیربنایی بزرگ مثل راه سازی، پتروشیمی، پالایشگاه، فرودگاه، خطوط انتقال نیرو و… است، آن هم بدون درنظر گرفتن ملاحظات مربوط به تالاب ها، ورود انواع آلاینده های بیولوژیکی، شیمیایی و فیزیکی گسیل شده ازمزارع کشاورزی، شهرها و آبادی ها و صنایع و رسوبات ناشی از فرسایش خاک بالادست هم تأثیر فراوان درتهدید یک تالاب دارد. از طرفی تغییر کاربری اراضی تالابی برای امور کشاورزی و … و شکار و صید غیرمجاز و بی رویه و برداشت علوفه و سایر محصولات تالابی، بیش از حدتوان تجدیدپذیری تالاب هم یکی از موارد مهم تهدیدات تالاب های ایران است. جا دارد برای حفظ و احیای این میراث مشترک ملی، همکاری و مشارکت بین بخشی را تقویت کرده و طرح های توسعه را براساس توان طبیعی سرزمین مان مستقر کنیم. یادمان نرود که کلید تمام مشکلات پیش روی تالاب، نقش مؤثر و مسوولانه، مردم در مدیریت خردمندانه تالاب است.

رده بندی جهانی تالاب های ایران

جدول زیر فهرست تالاب های با اهمیت جهانی ایران که در کنوانسیون رامسر به ثبت رسیده اند را نشان می دهد. دراین جدول علامت MR اشاره به فهرستی است که به «مونترورکورد» معروف است و فهرست تالاب هایی است که پس از ثبت در کنوانسیون رامسر، بنا به دلایل مختلف دچار تغییرات اکولوژیکی و تخریب شده اند. متأسفانه در حال حاضر ۶ رامسرسایت کشور، یعنی تالاب های شادگان در خوزستان، هامون های سیستان (۲رامسر سایت)، تالاب های یادگارلو، شورگل و دورگه سنگی (مجموعاً یک رامسر سایت) در آذربایجان غربی، تالاب بختگان در فارس و تالاب انزلی در گیلان در این فهرست قرار دارند.

ردیف عنوان تالاب سال ثبت استان مساحت (هکتار)

۱ آلاگل، اولماگل و آجی گل ۱۳۵۴ گلستان ۱۴۰۰

۲ امیر کلایه ۱۳۵۴ گیلان ۱۲۳۰

۳ انرلی MR ۱۳۵۴ گیلان ۱۵۰۰۰

۴ بندر کیاشهر و سفیدرود ۱۳۵۴ گیلان ۵۰۰

۵ دلتای رود گز و رود حرا ۱۳۵۴ هرمزگان ۱۵۰۰۰

۶ دلتای رود شور، شیرین و میناب ۱۳۵۴ هرمزگان ۴۵۰۰۰

۷ گاوخونی ۱۳۵۴ اصفهان ۴۳۰۰۰

۸ دهانه جنوبی هامون پوزک MR ۱۳۵۴ سیستان و بلوچستان ۱۰۰۰۰

۹ هامون صابری و هیرمند MR ۱۳۵۴ سیستان و بلوچستان ۵۰۰۰۰

۱۰ خوران ۱۳۵۴ هرمزگان ۱۰۰۰۰۰

۱۱ قوری گل ۱۳۵۴ آذربایجان شرقی ۱۲۰

۱۲ کپی ۱۳۵۴ آذربایجان غربی ۱۲۰۰

۱۳ ارومیه ۱۳۵۴ آذربایجان غربی ۴۸۳۰۰۰

۱۴ ارژن و پریشان ۱۳۵۴ فارس ۶۲۰۰

۱۵ میانکاله، لپوی زاغمرزو خلیج گرگان ۱۳۵۴ مازندران ۱۰۰۰۰۰

۱۶ نیریز و کمجان (بختگان) MR ۱۳۵۴ فارس ۱۰۸۰۰۰

۱۷ شادگان MR ۱۳۵۴ خوزستان ۴۰۰۰۰۰

۱۸ شورگل، یادگارلو و دورگه سنگی MR ۱۳۵۴ آذربایجان غربی ۲۵۰۰

۱۹ هورباهوگواتر ۱۳۷۸ سیستان و بلوچستان ۱۰۰۰۰

۲۰ شیدور ۱۳۷۸ سیستان و بلوچستان ۱۰۰۰۰

۲۱ گمیشان ۱۳۸۰ گلستان ۱۷۷۰۰

۲۲ فریدونکنار و ازباران ۱۳۸۲ مازندران ۵۴۲۷

۲۳ چغاخور ۱۳۸۹ چهارمحال وبختیاری ۱۵۰۰

۲۴ کانی برازان ۱۳۸۹ آذربایجان غربی ۶۰۰