نقدی بر کتاب
کودتا نوشته یرواند آبراهامیان
صادق شکیب
«با عدم آگاهی از آنچه در روزگاران پیشین روی داده است ، همواره کودک باقی
خواهیم ماند . اگر از تلاش های ادوار گذشته بهره گرفته نشود ، دنیا محکوم
خواهد بود که برای همیشه از نظر آگاهی ، در مرحله ی کودکی باقی بماند . »
سیسرو ( فیلسوف و سیاستمدار رومی )
در
مقطع هایی از تاریخ هرکشوری حادثه هایی رخ می دهد که در وضعیت اجتماعی ،
سیاسی ، اقتصادی و فرهنگی آن کشور اثرات تاریخی ماندگاری بر جای می نهد.
این رخدادها در پیوند وبستگی کامل با جمیع جوانب اوضاع آن کشور حتی می
تواند مسیر پیش رفت آن مرز و بوم را دچار دگرگونی اساسی نماید . درک و
تحلیل این سان پیش آمد ها از چنان اهمیتی بر خوردار است که بی اعتنایی و
نادیده گرفتن آن ها مانع عظیم تعیین کننده ای ، در هرلحظه ی مفروض برای
شناخت موقعیت آن کشور می باشد که نیروهای ترقی خواه هرگز نخواهند توانست
گام موثری برای توسعه و آبادانی میهن خویش بردارند . به همین دلیل واکاوی
علت کودتای 28 مرداد و پی آمدهای شوم آن که بعد از گذشت دهه های متمادی
هنوز هم هر روزه تلخی زهر ناک آن در زندگی ما ایرانی ها آشکارا قابل لمس و
رویت است ، اهمیت شایانی دارد .
دقیقا به دلیل اهمیت تاثیر ژرف کودتا بر وضعیت وطن ما و زندگی تک تک هم
میهنانمان ، از همان فردای تحقق آن ، افراد و جریان های سیاسی با منظرهای
متفاوت فکری و عقیدتی به تناسب دریافت خویش از این امر وبه فراخور جایگاه
اجتماعی خود به ابراز نظر حول کودتا پرداختند. این بحث و کنکاش با گذشت دهه
های متمادی از آن روز شوم ، هنوز هم ادامه دارد .
حجم نوشته هایی که پیرامون این مسئله عرضه شده خارج از شمارش است . بسیاری
از این نوشته ها که به حق می شود آن ها را سیاه مشق نامید ، به عناوین
مختلف توجیه ضرورت کودتای ننگین 28مرداد است . نیروهای ارتجاعی به شکل های
مختلفی به تحریف واقعیت های مسلم تاریخی پرداخته و می پردازند . هدف جریان
های ضد مردمی از سیاه نمایی ها آن است که توده ها را فریب دهند . تا
بتوانند با گمراه ساختن مردمان به نیات پلید خویش جامه عمل پوشانند . این
جریان های ضد مردمی ذینفع در پیروزی کودتا که در باز تولیدی انگلی تا
امروزه روز نیز در صحنه ی حیات اجتماعی ما حضور دارند که ، حتی توانسته اند
به اریکه قدرت حکومتی نیز تکیه زنند .
با در نظر داشت اینکه از رویدادهای منتهی به کودتای 28مرداد و وقایع پس از
آن می توان برای مبارزه در راه صلح ، آزادی و عدالت تجریبات فراوانی کسب
کرد ، مطالعه ی کتاب ارزشمند «کودتا» نوشته یرواند آبراهامیان که با ترجمه
دکترناصر زرافشان توسط انتشارات نگاه منتشر شده است . حاوی مطالب مستند در
خور توجهی است که دقتی عمیق به مطالب مطروحه در آن را می طلبد .
آبراهامیان با استدلال هایی مبتنی بر یک سری واقعیت ها هدف خود را از نوشتن
این کتاب در بخشی با عنوان مدخل توضیح می دهد . با مطالعه این بخش می شود
دریافت : هدف از پژوهش وی پیرامون کودتای 28مرداد بر انگیزه های علمی شرافت
مندانه ای استوار است . او در این بخش دو دلیل عمده برای نگارش کتاب خویش
قائل است . او می خواهد نشان دهد علت طرح ریزی کودتا نه روحیات شخصی مصدق و
مسائلی در این مایه ، بلکه پافشاری او بر اصل ملی شدن نفت به معنای واقعی
کلمه - کنترل ، اکتشاف ، تولید ، استخراج و صدور آن - توسط ایرانی ها می
بود . موردی که از سوی امپریالیسم انگلیس و آمریکا ، به علت خصلت استعمار
گرانه شان پذیرفتنی نبود . نیز کودتا را در چارچوب تضاد بین امپریالیسم و
ناسیونالیسم که در آن مرحله ی تاریخی مصدق نماد و تجسم عینی و صادق آن در
کشورمان بود ، می بایست پی جویی کرد .
آبراهامیان از آغاز به کار استخراج و فروش نفت پس از کشف آن در سال 1918 در
مسجد سلیمان روش غارت گرانه ی انگلستان را توضیح می دهد . واز وضعیت اسف
بار کارگران شرکت نفت توصیف دقیقی ارائه می دهد . در صفحه ی 40 به نقل از
کتاب " نفت ایران " اثر پروفسور الول ساتون ، گوشه هایی از چگونگی رفتار
وحشیانه ی شرکت نفت ایران و انگلیس واوضاع بغایت رقت انگیز کارگران و
کارمندان ایرانی شرکت ، برای خواننده کتاب توضیح داده می شود . تجسم آن
وضعیت پرمشقت دل هر انسانی را به لرزه در می آورد . چپاول بی رحمانه ی ثروت
ملی کشور و استثمار بی حد و حصر کارگران شرکت نفت اعتراض های گسترده ی
برحقی را علیه شرکت باعث می شد . با توضیح این موارد آغاز کارزار مردمی
برای ملی کردن نفت به رهبری محمد مصدق که آبراهامیان وی را به درستی نماد
محبوب ناسیونالیسم ایرانی ( صفحه 57) می نامد ، شروع می شود .
دهه هاست نیروهای ارتجاعی علیه اتحاد شوروی با این بهانه که خواستار امتیاز
نفت شمال در ایران بود و حزب توده ایران نیز که عمال !! آن کشور بود ، از
این خواسته ی ناحق حمایت می کرد ، بر بوق و کرنا می دمند . آبراهامیان به
طور مستند توضیح می دهد که ، این دروغی بیش نیست . در صفحه ی 67 ، نقل
گزارش کاردار سفارت آمریکا در مسکو به وزیر امور خارجه ی کشور متبوع خود در
این زمینه بی نیاز از هر توضیحی است . و هدف واقعی اتحاد شوروی را در رابطه
با ایران که مبتنی بر حسن همجواری بود ، نشان می دهد . درپشتیبانی اتحاد
شوروی از مبارزه مردم ایران برای ملی شدن صنعت نفت در عرصه های دیپلماتیک
در صفحه 169 چنان دلیل معتبری ذکر شده است که جای هیچ شک و شبهه ای در حسن
نیت دولت اتحاد جماهیر شوروی نسبت به جنبش مردمی ایران هیچ محملی نمی ماند
.
در صفحه ی 172 هدف واقعی و نهایی انگلستان از ضدیت و دشمنی با برنامه های
ملی دکتر محمد مصدق روشن و واضح بیان شده است .
آبراهامیان در مورد نقش مخرب ومنفی اسلام سیاسی علیه مبارزات مردمی اسناد
تکان دهنده ای را ارائه می کند . در صفحه ی 180 کتاب از سوء قصد یکی از
اعضای فدائیان اسلام ( عبد خدایی ) به زنده یاد حسین فاطمی سخن می رود .
واینکه از سوی همگنانش بعد از به انحراف کشاندن انقلاب 1357 پاداش تبه کاری
اش را دریافت کرد ، پرده بر می دارد . نیز از اینکه کاشانی هیچ تعهد مردمی
نداشت ، جز کسب مال و منال در صفحه 86 می گوید و به نقل از وزارت خارجه ی
بریتانیا پول پرستی این خادمین اسلام را ( صفحه 184) که با این جمله بیان
شده است ، می آورد : " ظاهرا چرخ های اسلام بیش از آئین های دیگر به روغن
کاری احتیاج دارند "
در صفحه ی 204 آبراهامیان از روابط فدائیان اسلام با دیگر نیروهای ارتجاعی
و همکاری آن ها با انگلستان علیه جبهه ملی ، واز ارتباط سید ضیاء این عامل
رسوای انگلیس با کاشانی علیه مصدق ، سخن می گوید . ( صفحه 205) ودر صفحه
214 از نقش کلیدی کاشانی در طرفداری از شاه و اینکه وی قاطعانه طرفدار
کودتا علیه دولت ملی دکتر محمد مصدق است ، اسنادی را ارائه می دهد .
در بخش آخر کتاب در جمع بندی نتایج کودتا در صفحه 271 به درستی آمده است :
یکی از پیامدهای کودتا در هم شکستن اپوزیسیون سکولار در ایران بود . هرچند
آبراهامیان می گوید : رد شدن یک شتر از سوراخ ته سوزن ، آسان تر از دست
یافتن یک مورخ به پرونده های سی . آی . ا و ام آی سیکس در باره کودتا است .
ولی با تعمقی بر مطالب مطروحه در کتاب و در نظر گرفتن سیر رویدادهای
میهنمان پس از کودتا ، می توان دریافت که حزب توده ایران چه نقش مثبتی در
حمایت از مصدق داشته است . به همین علت بعد از کودتا مورد وحشیانه ترین
سرکوب های شاهی قرار گرفت . ودر سایه حکومت شاهی ، بر روح ناسیونالیسم
ایرانی ضربات هولناکی وارد آمد .
اسلام سیاسی به علت خدمات شایان توجه اش در پیروزی کودتا توانست میدان وسیع
تبلیغی برای هدف های شبه فاشیستی خود بیابد که ، بر بسترآن توانست در
جامعه هرچه بیشتر نفوذ معنوی داشته باشد . ودر انقلاب شکوهمند مردم ایران
علیه سلطنت پهلوی چنان موقعیتی پیدا کند که بتواند نه چندان به سختی ،
انقلاب مردم ایران را به انحراف کشاند . چندان که بعد از سپری شدن چندین
دهه از شکست انقلاب ، مردم ایران هنوز هم با جانفشانی و مبارزه بی امان در
راه خلاصی از این نکبت وتیره روزی می کوشند .
مطلب
را به بالاترین بفرستید:
مطلب را به آزادگی بفرستید:
بازگشت به صفحه نخست